Yaban hayatına yönelik bahçe düzenlemeniz için pek çok iyi sebebiniz var, örneğin; bu sayede daha çok kuş, kelebek ve diğer büyüleyici yaratıkları çekebilirsiniz. Çoğunlukla kirlenmiş ya da fakirleşmiş kırlarda barınmaya çalışan yaban hayatının bahçenizde devamına yardımcı olabilirsiniz. Aynı zamanda vereceğimiz bazı önerilerle yorucu işten ve paradan da biraz tasarruf edebilirsiniz.
Ancak, en önemlisi bahçenizin ötesindeki çevreyi nasıl etkileyeceğidir. Örneğin, su sıkıntısı insanlar ve kuşlar için önemli bir problemdir. Saz tavuğu, kurbağa ve yusufçukların yaşadığı çoğu sazlık alan, ev ve bahçelerimizde artan su kullanımı yüzünden kurumaktadır. Yine de bahçede sudan bir parça tasarruf ederek ufak da olsa bir katkıda bulunmanın yolu vardır.
Aşırı büyümüş, dağınık bir bahçe fikri sizi denemekten alıkoymasın. Bu rehberde seçiminiz ne olursa olsun yaban hayata yardımcı olmak için yapabileceğiniz bir şeyler bulacaksınız. Yaban hayatı için düzenleme yaparak gerçek bir fark oluşturabilirsiniz.
YABAN HAYATA DOST BİR BAHÇE TASARLAMAK VE YARATMAK
Yeni bir bahçe yaratmak isterseniz ya da çoktan bir tanesine sahipseniz ya da sadece bir terasınız veya balkonunuz varsa, bahçenizin bir doğa rezervi olduğunu ve sizin de onun bekçisi olduğunuzu hayal etmeye çalışın. Aşağıda yaban hayatı dostu bir bahçe oluşturmanıza yardımcı olacak bir ihtiyaç listesi bulacaksınız:
- Habitat Çeşitliliği
Ne kadar fazla değişik alan sağlarsanız, o kadar büyük bir yaban hayatı çeşitliliğini bahçenize çekersiniz. Örneğin;
* İyi biçilmiş çimenlikler solucan arayan ardıç kuşları için harikadır.
* Sık dikilmiş bordürler, böcekler ve çekingen kuşların gizlenmesine olanak sağlayacaktır.
* Ufak göller ve bataklık alanlar her türden yaban hayatı için çekici olacaktır.
- Korunak
Pek çok hayvan avcılardan korunma ihtiyacı duyarken birçoğu da kış uykusuna yatacaktır. Korunak için;
* Duvarların kenarına tırmanıcı bitkiler dikin.
* Çalı ve bitkisel çitler yetiştirin; örneğin, alıç.
* Yarasaların tüneyebileceği kutular yapın.
* Bordürleri ilkbaharda değil sonbaharda temizleyip düzenleyin.
- Yavrulamak için Bir Yuva
Bunun için birkaç öneri:
* yusufçuk ve kurbağalar için ufak bir göl,
* Orakkanat kelebekleri için akdiken çalısı,
* ağaçlar ve çalılar, ayrıca kuşlar için tünekler,
* “tüpten demetler”( demetler halinde kısa pipetler, içi oyuk kamışlar ya da bitki gövdeleri, küçük ve zararsız yalnız arılar için mükemmel bir yuva olacaktır),
* yabanarısı için kaplar (orta boy bir çiçek saksısının içini kuru yosunla gevşekçe doldurun, saksının tabanındaki deliğin en az 20mm içerde olduğundan emin olun, girişi birkaç taşla yağmurdan koruyun ve arıların girip çıkmasını bekleyin),
* meşe, söğüt, dişbudak, ahududu çalısı, fındık ve çoban püskülü gibi ağaç ve çalılar,
* ısırgan kaplı alanlar (kelebekler için ideal).
KİRPİ VE YARASALAR İÇİN
Kirpiler için özel kutular satın alabilirsiniz, ancak bir yaprak yığını veya kompost yığını da aynı işi görecektir. Sümüklüböcek populasyonunu uzak tutacağı için kirpilerin gelişini desteklemeye değer! Yarasaların tüneyebileceği tünekler alın ya da kendiniz yapın. Bunları bir ağaca ya da saçakların altına yerleştirin.
KUŞLARI BESLEMEK
İlk donlarla birlikte, pek çok doğal meyve de yok olur ve onu izleyen bahara kadar pek çok böcek de saklanır. Kuşlar için dışarıya yiyecek bir şeyler bırakmak, onlara besin bulmanın zor olduğu zamanlarda yardımcı olacaktır.
İşte size onları beslemek için birkaç öneri:
- mutfak artıkları – ekmek kırıntıları, pişmiş pirinç veya patates, yağ ve meyve,
- hindistancevizi – kurutulmamış,
- kuşüzümü, çekirdeksiz kuru üzüm ve frenküzümü,
- un kurdu,
- ayçiçeği tohumları,
- mutlaka temiz su.
Kuşları yıl boyunca beslemek güvenlidir, ancak ağ şeklinde bir kılıf içinde olmadığı sürece yazın onlara fıstık vermeyin (büyük parçalar genç bireylerin boğazında kalabilir!). Hastalık yaymalarını önleyeceğinden kuş yemliklerini çıkarıp birkaç ayda bir zeminlerini temizlemek iyi bir fikirdir.
ATIKLARI BOŞA HARCAMAYIN!
Çoğu bahçe süprüntüsü aslında çok yararlıdır; toprağı verimli tutmak için ve zararlı ot temizliği, iyileştirme ve sulama ihtiyacını azaltmak için kullanılabilir. Oluşan süprüntünün çoğu dolgu sahalarına dağıtılır. Bir sürü çevresel problem bu sahalarla ilişkilidir. Bahçe ve evsel atıkların geri dönüştürülerek çöpün azaltılması, bu alanlara olan ihtiyacı da azaltacaktır.
Kompost - Zahmetsiz bir tür geri dönüştürme şekli. Birkaç temel kural izlendiği sürece herkes için, her bahçe için ve her yaşam tarzı için uygun olacaktır. Kendi kompost kutunuzu yapabilirsiniz ya da marketlerde satılan geniş çaptaki ürünlerden birini alabilirsiniz. Kompost yığınınız için en uygun yer, ılık, güneşli ve rüzgar etkisinden uzak bir noktadır. Çoğu organik evsel atık ve bahçe süprüntüsünü kompost hazırlamakta kullanabilirsiniz.
Sonbahar Yaprakları - Kolayca yaprak gübresine dönüşecektir. Sadece basit tel bir örgü içinde biriktirin ya da plastik çuvallara basın. Islak yaprak en iyisidir. Bir yıl sonra, bunu malç[1] olarak kullanın. Turbaya göre kolayca hazırlanan ve bedava bir alternatiftir.
Biçilmiş Çimen Artığı – Kompost hazırlamada kullanılabilir, malç olarak yararlanılabilir ya da yaprak gübresi yığınına karıştırılabilir.
TURBA OLMADAN
İngiltere ve İrlanda’da bataklıklardan büyük ölçekte turba alımı en değerli yaban hayatı habitatlarından birini tahrip etmektedir. Kendine özgü yaban hayatı ile birlikte bir turbalığın oluşması yüzyıllar almaktadır, ancak modern makinelerle tahribi için sadece günler yeterlidir. Turba için alternatif ürünler çoğu bahçe malzemesi satan dükkanlarda ya da mağazalarda bulunmaktadır ya da kendi kompostunuzu kullanabilirsiniz. Doğru kullanıldığında bu alternatifler bahçede mükemmel sonuç verecektir. Tohumlar, saksılama ve toprak ıslahı için farklı turba alternatifleri mevcuttur.
HASTALIK VE ZARARLILAR
Yaban hayatına kucak açan bir bahçenin genellikle kendi hastalık ve zararlı kontrol ağı da hazırdır. Bataklık çiçeği, rezene, altın başak, nergis ve saraypatının tümü zararlıları yiyen böcekleri desteklerler. Kuşları teşvik ettiğiniz taktirde istenmeyen tırtılları, yaprak bitlerini ve salyangozları yiyeceklerdir.
Mümkünse pestisit[2] kullanmayın çünkü bunlar çözdüğü oranda da problem yaratabilmektedir. Bunun yerine, toprak ve dikim açısından uygun bitkiler seçin. Hastalık ve zararlılara dayanıklı örneğin; kara leke ve küllemeye karşı dayanıklı güller gibi türleri deneyin. Hastalık ve zararlıları uzak tutmak için engel ve tuzaklar kullanın ve zararlıları toplayıp hastalığın yayıldığı bölgeleri budayın.
Eğer püskürterek ilaçlama gerekliyse, kalıcı olmayan bir pestisit kullanın.
ÇİM ALANLAR/ÇİMENLİKLER
Bir çimenlik, karatavuk, ardıçkuşu, kızılgerdan ve sığırcıklar için mükemmel bir beslenme ortamıdır, ancak bir çim alan çevresel bir kabus olabilir. Mükemmeli ararken, yaban hayatı için hiç de iyi olmayan pestisitleri, yabancı ot öldürücüleri ve gübreleri uygularız. Kimyasallar kullanmadan da iyi bir çimenlik elde edebilirsiniz. Bu çok basittir- çimenin sevdiği koşulları yaratın ve bırakın o gelişecektir.
Yeni bir çim alan için az bakımla iyi gelişebilecek kuvvetli bir tohum karışımı kullanın. Bazı yabancı otlara kucak açın – örneğin, üçgül toprağı azot açısından besleyecektir, civanperçemi ise yazın yeşil kalmasını sağlayacaktır. Çimleri çok kısa kesmeyin, daha fazla su kaybedecektir, 2.5cm uzunluk yeterlidir.
Yazın beslemesi için çimen artıklarını alanda bırakın, çok yavaş çürüyeceklerinden sadece erken bahar ve sonbaharda alandan uzaklaştırın. Biçerken zamandan kazanmak için bazı alanları büyüyüp çiçeklenmeye bırakın ve böylece bunlar bir sürü böcek ve kuşu çekecektir.
Hiçbir zaman suyu israf etmeyin. Ne kadar sararırsa sarasın yağmur yağdığında eski halini alacağını hatırlayın.
SUYU KORUMAK
Su israf edilmemesi gereken değerli bir kaynaktır. Sulakalanlar, kuşlar ve diğer yaban hayatı için çok önemlidir, ancak evlerimizde ve bahçelerimizde kullanmak üzere sürekli artan su ihtiyacımız yüzünden kurumaktadırlar. Önemli sulakalanları ve üzerlerindeki yaban hayatı korumak durumundaysak ve herkes için satın alınabilir suyu yeterince verdiysek, daha az su kullanmalıyız ve mümkün olduğunca geri dönüştürmeliyiz.
Bir sulama başlığını bir gece için açık bırakmak, 8000lt. su kullanmak demektir - bu da dört kişilik bir aileyi on beş gün idare edecek su demektir.
İşte size bahçenizde sudan tasarruf etmeniz ve çevreye yardımcı olmanız için birkaç öneri:
* Garaj, sundurma ya da çatıdan fıçılara yağmur suyunu biriktirin. Yağmur olukları için su yönlendiricileri kolaylıkla sağlanabilir. Kurağa dayanıklı bitkiler seçin, daha az sulamaya ihtiyaç duyacaklardır,
- Artemisia,
- süpürge keçitırfılı,
- biberiye,
- adaçayı,
- mayasıl otu,
- lavanta,
- laden,
- kuş üvezi,
- yavşan otu,
- Buddleia,
- sığırkuyruğu.
* İdareli kullanın – sadece gerçekten ihtiyacı olan bitkileri tek tek sulayın ve hortum yerine süzgeçli kova kullanın.
* Bordürlerde, sebze ekili alanlarda, tekne ve saksılarda su kaybını önlemek için malç kullanın. Siyah plastik, çakıl, ağaç kabuğu, kakao ağacı meyvesinin kabuğu, saman ve ev yapımı kompostun tümü uygundur. Çimen artıkları da aynı zamanda çok etkilidir.
* Bitkileri sabah erkenden ya da akşam saatlerinde, bitkilerin daha fazla suyu kullandıkları ve evaporasyonla suyun kaybolmadığı zamanlarda, sulayın.
* Yerel türler, iklim ve koşullara daha uygundur, bu yüzden de daha az bakım ister ve ciddi hastalık ve zararlılara karşı çoğu egzotik bitkiden daha az eğilimlidir.
* Yerel bitkileri alırken, her zaman elindeki malların yerli olduğunu ve doğadan yasal olmayan bir şekilde alınmadığını garanti eden tanınmış bir satıcıyı tercih edin.
SU VE UFAK GÖLLER
Neredeyse tüm su yüzeylerinin, büyüklükleri ne olursa olsun, kuşlara ve diğer yaban hayatına, onlara mini bir sulakalan habitatı sağlayarak iyiliği dokunacaktır. Genellikle, göletiniz ne kadar büyük olursa o kadar iyi olacaktır, ancak ufak bir tanesi de hiç yoktan iyidir. Bahçe göletleri kurbağalar için çok önemlidir. Yusufçuklar sıkça üreyebilir ve pek çok kuş da su içip içinde yıkanabilir.
Göletinizi mümkünse güneş alan bir konumda yerleştirin. Kuşların su içebilmesi ve yıkanabilmesi ve amfibilerin yumurtlayabilmesi için hafif eğimli kısımlara da sahip olmalıdır. 60 cm. üzerinde bir derinlikte su olması önemlidir, böylece kışın donmaz. Kirpilerin içine düşerlerse kaçabileceğinden emin olun.
YUVALARA YARDIMCI OLMAK
KUŞLAR İÇİN
Tünekler, mükemmel bir şekilde yaşlı ağaçların deliklerinin yerine geçecektir Pek çok bahçede gerekenden fazla besin bulunabilir, ancak yuva için hiçbir yer olmayabilir. Kuş yuvaları, mavi, büyük ve çam baştankaraları, sıvacı kuşları, ev ve ağaç serçeleri, sığırcıklar, benekli sinekkapanlar, kızılgerdanlar, ev kırlangıçları, kerkenezler ve alaca baykuşlar tarafından kullanılabilir, ancak bu çoğunlukla yuvanın nerede olduğuna ve çevreye bağlıdır.
BÖCEKLER İÇİN
Böcekler bahçe için çok önemlidir. Çoğu;
- pek çok kuş ve memeli, kurbağalar ve soreksler için besindir,
- avcıdırlar ve afitler gibi zararlıları kontrol altında tutarlar,
- doğal ayrışma döngüsü için de önemlidirler, ölü ağaç, bitki ve hayvan kalıntılarının toprağa karışmasını sağlarlar,
- çiçekleri döllerler.
İşte size böcekler için cazip birkaç barınak:
* bahçenizin rahatsız edilmeyen bir köşesinde çürüyen bir yaprak yığını,
* güneşli bir yerdeki kum, tuğla ve taş yığınları,
* gölge bir yerde çürüyen işlem görmemiş bir ahşap parçası ya da kütük,
* sakin köşelerde yığılı çubuk demetleri.
- Beslenmek için Bir Yer
Yerel bitkiler yaban hayatı için en iyi besini oluştururlar. Kuşları teşvik etmek için aynı zamanda siz de çok çeşitli besinler ekleyebilirsiniz.
- Su
Bahçenizdeki herhangi bir su yüzeyi önemli bir fark yaratacaktır. İyi konuşlandırılmış ve bitkilendirilmiş bir gölet, ıslak alan yaban yaşamı için bir cennettir.
- Yerel Bitkiler
Bahçenize daha fazla yerel çiçek, çalı, ağaç dikmek, yaban hayatı daha çok çekecektir. Pek çok yerel çiçek türüne şimdilerde rastlanmamaktadır, bu yüzden bunları bahçenize dikmek onların varlıklarını sürdürmelerine yardımcı olacaktır. Asla bitkileri doğadan almayın.
- Koruma
Bahçe düzenleme şeklinizle çevrenin korunmasına yardımcı olabilirsiniz, örneğin , sulama ya da göletinizi doldurmak için yağmur suyunu toplayın,turba yerine alternatiflerini kullanın, sert tahtalı tropikal ağaçlardan yapılmış bahçe mobilyalarını almayın.
NE DİKELİM?
İşte size bahçenizdeki yaban hayatı teşvik etmek için birkaç öneri:
Kuşlar için Besin
- karamuk,
- dağ muşmulası,
- yaban elması,
- ateş dikeni,
- alıç,
- çoban püskülü,
- hanımeli,
- kaya sarmaşığı,
- Kanada kaya armudu,
- kuş üvezi,
- iğ ağacı,
- peygamber çiçeği,
- akşam çuha çiçeği,
- unutmabeni,
- ay otu,
- günebakan,
- tarak otu.
Kelebekler ve diğer faydalı böcekler için besin
- akdiken – Orakkanat kelebekleri için,
- Buddleia,
- ay otu , çayır köpükotu , gecegündüz çiçeği , soğan/sarımsak – Turuncu süslü kelebekler için,
- saraypatı ,
- bataklık çiçeği , .................. için,
- çobanpüskülü – kutsal mavi kelebekler için,
- ısırgan - Tavuskelebeği , Yırtık Pırtık , Aglais kelebekleri için,
- kaya sarmaşığı,
- üçgül,
- çayır çimleri - Pironiya , Çayır Esmeri , Küçük Esmer Boncuk ve Zıpzıp kelebekleri için,
- rezene,
- nergis,
- adi engerek otu,
- kedi otu,
- buz çiçeği,
- mercanköşk,
- hodan.
Yerel türler
Yerel bitkilerin çoğu çok çekici bahçe bitkileridir, örneğin;
- fındık - çok sevimli bir ağaç olup budanırsa güzel büyük bir çalı haline gelir.
- nakıl - bordürlerde gösterişlidir.
- çoban çiçeği - çim alanın erken yaza kadar biçilmeyecek bir köşesinde yetiştirin.
KAYNAKÇA
Baytop,T. Prof. Dr.1994. Türkçe Bitki İsimleri Sözlüğü. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu,Türk Dil Kurumu Yayınları: 578, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
Brickell,C.1994. Encyclopedia of Gardening. Dorlingkindersley Ltd, London.
Brickell,C.1996. Gardener’s Encyclopedia of Plants & Flowers. Dorlingkindersley Ltd, London.
* Türkçe bitki isimlerindeki düzeltmeler için Prof.Dr. Ender Yurdakulol yardımcı olmuştur. Türkçe kelebek isimleri için de Evrim Karaçetin’in bana gönderdiği Prf. Dr. Ahmet Ömer Koçak & Yar. Doç. Dr. Muhabbet Kemal’in hazırladığı listeden yararlanılmıştır.
BİTKİ LİSTESİ
no
|
İngilizce ismi
|
Bilimsel ismi
|
Fam
|
Türkçe ismi
|
1
|
Hawthorn
|
Crataegus oxycantha
|
ROSACEAE
|
Alıç
|
2
|
buckthorn
|
Rhamnus catharticus
|
RHAMNACEAE
|
Akdiken, Ala cehri
|
3
|
Bramble
|
Rubus fruticosus
|
ROSACEAE
|
Ahududu
|
4
|
Hazel
|
Coryllus avellana
|
Corylaceae
|
Yaban fındığı
|
5
|
Holly
|
Ilex aquifolium
|
AQUIFOLIACEAE
|
Çoban püskülü
|
6
|
nettle
|
Urtica sp.
|
urtıcaceae
|
Isırgan
|
7
|
poached egg plant
|
Limnanthes douglasii
|
LIMNANTHACEAE
|
Bataklık çiçeği
|
8
|
marigold
|
Calendula officinalis
|
composıtae
|
Nergis, Altıncık, Öküzgözü
|
9
|
Michaelmass daisy
|
Aster novi-belgii
|
composıtae
|
Saraypatı, Aster
|
10
|
yarrow
|
Achillea millefolium
|
composıtae
|
Beyaz civan perçemi
|
11
|
broom
|
Cystisus scoparius/ Genista sp.
|
legumınosae
|
Süpürge keçitırfılı
|
12
|
rosemary
|
Rosmarinus officinalis
|
labıate
|
Biberiye
|
13
|
Sage
|
Salvia officinalis
|
labıate
|
Adaçayı
|
14
|
gorse
|
Ulex europaeus
|
scrophularıaceae
|
Avrupa dikenli katır tırnağı
|
15
|
rockrose (Cistus)
|
Cistus salviifolius
|
cıstaceae
|
Laden
|
16
|
rowan/mountain ash
|
Sorbus aucuparia(syn. Pyrus a)
|
rosaceae
|
Kuş üvezi, Yabani üvez
|
17
|
Hebe
|
Veronica sp.
|
scrophularıaceae
|
Yavşan otu
|
18
|
mullein
|
Verbascum thapsus
|
scrophularıaceae
|
Sığırkuyruğu
|
19
|
barberry
|
Berberis vulgaris/ Myrica cerifera
|
berberıdaceae
|
Karamuk, Zibike
|
20
|
firethorn
|
Pyracantha coccinea
|
rosaceae
|
Ateş dikeni
|
21
|
honeysuckle
|
Lonicera caprifolium
|
caprıfolıaceae
|
Hanımeli
|
22
|
juneberry
|
Amelanchier canadensis
|
rosaceae
|
Kanada kaya armudu
|
23
|
spindle (tree)
|
Euonymus europaeus
|
celastraceae
|
İğ ağacı, Papaz külahı
|
24
|
cornflower
|
Centhaurea cyanus
|
composıtae
|
Peygamber çiçeği
|
25
|
evening primrose
|
Oenothera biennis
|
onograceae
|
Akşam çuha çiçeği
|
26
|
forget-me-not
|
Myosotis arvensis
|
boragınaceae
|
Unutmabeni
|
27
|
honesty
|
Lunaria annua (syn. L. biennis)
|
crucıferae
|
Ay otu
|
28
|
teasel
|
Dipsacus fullonum
|
dıpsaceae
|
Fesçitarağı,Çobantarağı Tarak otu
|
29
|
Lady’s cress
|
Cardamine pratensis
|
crucıfeare
|
Çayır köpükotu
|
30
|
dame’s violet
|
Hesperis matronalis
|
crucıferae
|
Gece menekşesi,
Gecegündüz çiçeği
|
31
|
garlic mustard
|
Allium petiolata/A.officinalis
|
liliaceae
|
Soğan,sarımsak
|
32
|
fennel
|
Foeniculum vulgare
|
umbellıferae
|
Rezene
|
33
|
viper’s bugloss
|
Echinum vulgare
|
boragınaceae
|
Adi engerek otu
|
34
|
valerian
|
Valeriana officinalis
|
valerıanaceae
|
Kedi otu
|
35
|
iceplant
|
Mesembryanthemum chrystallinum
|
aızoaceae
|
Buz çiçeği
|
36
|
marjoram
|
Origanum vulgare
|
labıatae
|
Mercanköşk
|
37
|
borage
|
Borago officinalis
|
boragınaceae
|
Hodan, Zembil çiçeği
|
38
|
red champion
|
Silene dioica (Syn. Lychnis d.)
|
caryophyllaceae
|
Nakıl
|
39
|
cowslips
|
Primula veris
(Syn. P. officinalis)
|
prımulaceae
|
Çoban çiçeği
|
40
|
foxglove
|
Digitalis purpurea
|
scrophularıaceae
|
Mayasıl otu, Parmakçık otu
|
41
|
crab apple
|
Malus floribunda
|
rosaceae
|
Yaban elması
|
42
|
ivy
|
Hedera helix
|
aralıaceae
|
Kaya / Duvar sarmaşığı
|
43
|
cotoneaster
|
Cotoneaster sp.
|
rosaceae
|
Dağ muşmulası
|
44
|
goldenrod
|
Solidago sp.
|
COMPOSITAE
|
Altın başak
|
[1] Malç – Bitki köklerini sıcak veya soğuk ile kuraktan korumak ya da meyvaları temiz saklamak için kullanılan saman veye yaprak tabakası (odun parçaları, taş, kum vs. de kullanılabilir).
[2] Pestisit – Hastalık etmeni ve zararlıları öldürmede kullanılan kimyasal maddelere verilen ad.
